فروش استقراضی یا Short Selling چیست؟

ساز و کار فروش تعهدی سهام چگونه است؟

فروش تعهدی سهام یا فروش استقراضی سهام، یکی از ابزارهای بازار سرمایه است که از ابتدای اسفندماه سال ۱۳۹۸ در ایران هم فعال شده است. اما فروش تعهدی سهام دقیقا به چه معنا است و چه مزیت تازه‌ای به بازار سرمایه ایران فروش استقراضی یا Short Selling چیست؟ می‌دهد؟ در این نوشتار، به این پرسش پاسخ می‌دهیم.

گسترش‌نیوز: تعریف ساده فروش تعهدی سهام این است: اگر حدس می‌زنید که نرخ یک سهمِ به‌خصوص ممکن است افت کند و شما خودتان این سهم را در اختیار ندارید، می‌توانید این سهم را از دارنده آن قرض کنید و به نرخ بالا در بازار به فروش برسانید. در مقابل، شما «متعهد می‌شوید» که اصلِ سهم و یک نرخ بهره را به قرض‌دهنده پرداخت کنید. در واقع سهمی را که ندارید، قرض می‌کنید و گران می‌فروشید و بعد همان سهم را ارزان می‌خرید و به قرض‌دهنده پس می‌دهید.

اگر فکر می‌کنید تا این تعریف تا حدی گیج‌کننده است، به یک مثال توجه کنید.

فرض کنید شما یک کد معاملاتی دارید و در بورس فعالیت می‌کنید. با بررسی‌هایی که انجام داده‌اید، حدس می‌زنید سهام «تجارت‌نیوز» در بازار سرمایه، ممکن است در روزهای آینده دچار افت نرخ بشود، اما شما خودتان این سهام را در اختیار ندارید.

در حالت عادی، پیش‌بینیِ اینکه سهمی که شما خودتان هم آن را ندارید و حدس می‌زنید دچار افت نرخ هم می‌شود، هیچ انگیزه‌ای برای خرید آن سهم در شما ایجاد نمی‌کند. در واقع شما تنها اطلاعاتی دارید که ممکن است به درد صاحب این سهم بخورد و نه خود شما.

اما فروش تعهدی (Short یا Short selling) این امکان را به شما می‌دهد که از این اطلاعات، آن هم در شرایطی که نرخ یک سهم در حال نزول است، سود ببرید. (توضیح مسائل شرعی مربوط به این موضوع و تفاوت فروش تعهدی با فروش استقراضی را در انتهای مقاله بخوانید.)

فروش تعهدی به این ترتیب کار می‌کند: شما از کسی که سهام «تجارت‌نیوز» را در اختیار دارد، سهم «قرض می‌کنید»، آن را بلافاصله در بازار و به نرخ روز به فروش می‌رسانید و بعد «متعهد می‌شوید» که همان مقدار سهم را به اضافه نرخ بهره یا کارمزد استقراض‌تان به قرض‌دهنده پس بدهید.

به عنوان مثال، فرض کنید نرخ هر سهم «تجارت‌نیوز» در بازار سرمایه، امروز ۱۰۰۰ تومان است. شما پیش‌بینی می‌کنید تا هفته آینده، نرخ هر سهم «تجارت‌نیوز» به ۷۰۰ تومان کاهش پیدا می‌کند. شما از یک قرض‌دهنده، ۱۰۰۰ سهم «تجارت‌نیوز» را قرض می‌گیرید و آن را بلافاصله در بازار به فروش می‌رسانید. در اینجا، فروش ۱۰۰۰ سهمِ ۱۰۰۰ تومانی، یک میلیون تومان روانه جیب شما می‌کند.

یک هفته بعد، پیش‌بینی شما درست از آب در می‌آید و نرخ هر واحد از این سهم به ۷۰۰ تومان کاهش پیدا می‌کند. حالا شما ۱۰۰۰ سهمِ ۷۰۰ تومانی را از بازار می‌خرید که در مجموع ۷۰۰ هزار تومان برای‌تان هزینه بر می‌دارد و آن را به قرض‌دهنده پس می‌دهید.

در این معامله، شما ۳۰۰ هزار تومان سود کرده‌اید، البته به غیر از کارمزد معاملات و نرخ بهره‌ای که به قرض‌دهنده پرداخت می‌کنید. اما این کار چه فایده‌ای برای شما دارد؟

شما سهمی را که نداشته‌اید اما حدس می‌زدید دچار افت نرخ می‌شود، در بازار به فروش رسانده‌اید و بعد، فروش استقراضی یا Short Selling چیست؟ همان سهم را در نرخ پایین‌تر دوباره خریداری کرده‌اید و به قرض‌دهنده پس داده‌اید. در واقع، شما در یک «روند نزولی» هم سود کسب کرده‌اید.

هر نوع فعالیتی در بازارهای مالی، با هدف کسب سود انجام می‌شود و اگر کسی به شما سهام قرض بدهد، انتظار دارد بعدا اصل سهام به اضافه سود آن را از شما دریافت کند.

اگر مالک به شما سهمی قرض بدهد و شما موفق شوید آن را در بازار به قیمتی بالا بفروشید و اصل همان سهام را به او باز گردانید، مالک چیزی را از دست نداده است. او بعد از انجام فروش تعهدی، همان تعداد سهمی را که از ابتدا در اختیار داشت، دارد و علاوه بر آن، نرخ بهره هم دریافت می‌کند. به عبارت ساده‌تر، او علاوه بر اصل دارایی، از شما سود هم دریافت می‌کند.

در واقع، انگیزه مالک یا قرض‌دهنده از انجام عملیات فروش تعهدی سهام کاملا روشن است: کسب سود بیشتر با داراییِ کنونی خود از طریق قرض‌دادن آن به دیگری. این تقریبا همان کاری است که بانک‌ها و موسسات اعتباری هم انجام می‌دهند، یعنی به شما وام می‌دهند و بعد، اصل پول قرض داده شده و سود آن را از شما پس می‌گیرند.

چرا قرض‌گیرنده (متقاضی) وارد عملیات فروش تعهدی می‌شود؟

در این میان، انگیزه فرد قرض‌گیرنده (فروش استقراضی یا Short Selling چیست؟ متقاضی) عملیات فروش تعهدی تا حدی روشن‌تر است. البته که قرض‌گیرنده هم به دنبال کسب سود است و می‌خواهد سود خود را در شرایطی کسب کند که نرخ دارایی یا سهام مورد نظر، نزولی است.

قرض‌گیرنده، در واقع روی نزولِ نرخ یک سهم مشخص شرط می‌بندد و ریسک می‌کند، با این امید که اگر واقعا سهم دچار افت نرخ شد، آن را در قیمتی پایین‌تر خریداری کند و به قرض‌دهنده پس بدهد.

در این میان اما اگر پیش‌بینیِ قرض‌گیرنده محقق نشود و نرخ واقعا نزول نکند، او دچار زیان می‌شود، چرا که باید اصل سهام و نرخ بهره را در موعد مقرر به قرض‌گیرنده پس بدهد.

فایده دیگر این ساز و کار در چیزی منعکس می‌شود که به آن «بازار دو طرفه» گفته می‌شود. در یک بازار یک طرفه، معامله‌گران تنها از صعود نرخ سهام سود می‌برند، اما در این بازار، از افت نرخ سهام هم می‌توان سود برد و به این ترتیب، بازدهی بازار سرمایه و میزان نقدشوندگی سرمایه افراد در آن نیز بالا می‌رود.

فروش تعهدی سهام و توزیع ریسک: خطرپذیری به خرج دیگران

در این میان اما یک نکته اساسی‌تر هم در مورد فروش تعهدی سهام وجود دارد و آن هم ماهیت توزیع ریسک در این شکل از عملیات مالی است. در حالت کلی، در اختیار داشتن هر نوع دارایی، علاوه بر ظرفیت کسب و شناسایی سود، ریسک هم به همراه دارد.

فرض کنید شما همین حالا ۱۰۰ کیلوگرم طلا در خانه‌تان دارید و یا در حساب کاربری‌تان در بورس، ۱۰ میلیارد تومان سهام دارید. با این اوصاف، شما بسیار ثروتمند هستید، اما همزمان متحمل ریسک هم شده‌اید.

اگر نرخ طلا به شدت افت کند و یا بازارهای سرمایه به ناگهان دچار فروریزی (Crash) بشوند (مشابه اتفاقی که با بروز بیماری کرونا در سطح جهانی رخ داد)، شما به عنوان یک فرد ثروتمند با میزان بسیار زیادی دارایی، بیش از کسانی که دارایی خاصی را در جایی سرمایه‌گذاری نکرده‌اند، متضرر می‌شوید. (بیمه‌کردنِ دارایی‌ها هم اساسا به منظور پوشش این قبیل ریسک‌ها انجام می‌شود.)

به این ترتیب و بنا بر اصل اساسی «توزیع ریسک» در هر نوع فعالیت مالی و اقتصادی، دارنده دارایی ترجیح می‌دهد حتی با صرف هزینه، بخشی از ریسک دارایی‌های خود را پوشش بدهد. این البته همان کاری است که همه ما، با سپرده‌گذاری در بانک، سرمایه‌گذاری در ملک و کارهایی از این قبیل انجام می‌دهیم.

شیوه دیگر «توزیع ریسک»، پوشش‌دادن ریسک به هزینه دیگران (و البته با پذیرش ریسک بیشتر) است. بانک‌ها با وام‌دادن به من و شما همین کار را می‌کنند: دارایی‌شان را به من و شما می‌دهند تا برای‌شان درآمدزایی کنیم، اما این خطر را هم می‌پذیرند که ممکن است ما نتوانیم وام را پس بدهیم (اتفاقی که به آن «نکول» می‌گویند).

فروش تعهدی سهام در دنیای واقعی

آنچه که در بالا خواندید، توضیح ساز و کار و فلسفه فروش تعهدی بود، اما چطور باید از این ابزار مالی در دنیای واقعی استفاده کنید؟

توضیح نخست اینکه فروش تعهدی، در واقع حالت خاصی از فروش استقراضی است. در فروش استقراضی (همان‌طور که در بالا اشاره شد) نرخ بهره‌ای میان قرض‌گیرنده و قرض‌دهنده جابه‌جا می‌شود که از نظر فقه اسلامی ربوی بوده و حرام است.

برای حل مشکل شرعی این نوع از معاملات، کمیته فقهی سازمان بورس ایران ماهیت آن را تا حدی تغییر داده و به همین دلیل، عنوان آن به فروش تعهدی تغییر پیدا کرده است. بر این اساس، قرض‌گیرنده در واقع از طرف قرض‌دهنده وکالتی برای فروش سهام دریافت می‌کند و «متعهد می‌شود» که آن را در قیمتی که در وکالت‌نامه ذکر شده، به فروش برساند.

به عبارت ساده‌تر، قرض‌گیرنده تنها وکیلِ فردِ قرض‌دهنده در فروش سهامی خاص در قیمتی خاص و مورد توافق است و سودِ احتمالی او، در واقع حق‌الوکاله‌ای است که دریافت می‌کند.

تفاوت دیگر در استفاده از این ابزارِ مالی در ایران، وساطتِ کارگزاری‌ها میان قرض‌دهنده و قرض‌گیرنده است. بر این اساس، مبلغ حاصل از فروش سهم در بازار، مستقیم به جیبِ قرض‌گیرنده نمی‌رود، بلکه نزد کارگزاری بلوکه می‌شود تا پس از خرید مجدد سهم و ارائه دوباره آن به قرض‌گیرنده، به قرض‌دهنده پرداخت شود.

علاوه بر این، ممکن است یک «وجه تضمین» هم به عنوان ضمانتِ اینکه قرض‌دهنده حتما سهام قرض‌گرفته‌شده را به قرض‌دهنده پس بدهند، از فرد قرض‌گیرنده دریافت شود. در مورد سایر جزییات و روش عملیاتیِ فروش تعهدی، می‌توانید به کارگزاری‌های خود مراجعه کنید.

بورس تهران دوطرفه شد

دیروز به صورت رسمی از سازوکار فروش تعهدی که پیش از این با نام «فروش استقراضی» از آن یاد می‌شد در بورس اوراق بهادار تهران رونمایی شد. رونمایی که به دلیل شیوع ویروس «کرونا» نه به صورت حضوری و با شرکت خبرنگاران که از راه دور و از طریق «آپارات» انجام شد. اما برخلاف بخش سلامت، حال بازار سهام ایران این روزها خوب است و همچنان رکوردشکنی می‌کند به‌طوری که دیروز شاخص کل بورس با رشد بیش از 17 هزار واحدی رکورد تاریخی را شکست و از نظر درصد افزایش نیز با بیش از 3.5 درصد یکی از بالاترین رشدها را تجربه کرد.

درکنار روند صعودی بازار در سال‌های اخیر بخصوص از ابتدای سال‌جاری تاکنون، ابزارهای جدیدی برای عمق بخشی به بازار و کاهش ریسک‌ها در شورای عالی بورس و کمیته فقهی بورس تصویب و راهی بازار شده است. به‌طوری که براساس گفته‌های رئیس سازمان بورس، بورس ایران؛ سرآمد بهره‌برداری از ابزارهای مالی اسلامی است. طبق گفته‌های شاپورمحمدی، در حال حاضر تقریباً در بورس ایران تمام ابزارهای مرسوم مالی موجود است، اکنون ابزارهایی همچون سهام و آتی سهام، اختیار خرید و اختیار فروش فروش استقراضی یا Short Selling چیست؟ در بازار سرمایه وجود دارد. خرید اعتباری را نیز از قبل داشته‌ایم.
ابزارهایی همچون اوراق مشارکت، اوراق اجاره، اوراق اجاره سهام، صکوک استصناع یا همان اوراق مبتنی بر ساخت، اوراق مرابحه، اوراق خرید دین، اوراق جعاله، اوراق وکالت و اوراق منفعت در بازار سرمایه کشور وجود دارد که هیچ یک از کشورهای اسلامی دیگر، از این تنوع ابزارهای مالی اسلامی در بازارهای مالی و سرمایه‌ای برخوردار نیستند.در این میان تنها یک یا دو ابزار مالی اسلامی دیگر در جهان وجود دارد که به بازار سرمایه کشور وارد نشده که اکنون در دست بررسی و برنامه‌ریزی برای ورود به بازار سرمایه است. دیروز هم «فروش تعهدی» به جمع ابزارهای جدید بورس اضافه شد. بسیاری از تحلیلگران دلیل رکود فعلی بازار سرمایه را نتیجه ساز و کارخرید و نگهداری سهم و سپس فروش آن می‌دانند. بورس کشور زمانی که یک‌طرفه می‌شود، عملاً نمی‌تواند پویایی خود را در دوران رکودی و ریزش قیمت‌ها حفظ کند، در نتیجه در بازار منفی یا کم عمق هم نهادهای درگیر در بازار نظیر کارگزاران با کاهش سودآوری مواجه می‌شوند. یکی از راه‌حل‌های برطرف کردن این نقیصه دوطرفه کردن بازار است. معاملات short cell به دلیل دوطرفه بودن از وقوع بحران در بازار جلوگیری می‌کند و در نهایت موجب کسب درآمد در هر شرایطی در بازار سرمایه می‌شود.
فروش تعهدی شرعی است
طبق توضیحات رئیس سازمان بورس، ابزار فروش تعهدی در کمیته فقهی سازمان با عقد وکالت و به گونه‌ای تنظیم شد که از نظر شرعی قابل قبول باشد.به گفته شاپور محمدی، دلیل تغییر اسم این ابزار از فروش استقراضی به فروش تعهدی این است که در این ابزار فردی متعهد می‌شود تا سهامی را که فروخته شده، از بازار بخرد و برگرداند؛ در واقع سهم را قرض نمی‌گیرد، بلکه متعهد به خرید و بازگرداندن آن می‌شود. از نظر عقد وکالت، این روش قابل قبول‌ترین شکلی است که می‌تواند برای فروش تعهدی اتفاق بیفتد.
محمدی با تأکید بر امنیت سرمایه‌گذاری برای سهامداران در مکانیزم طراحی شده این ابزار خاطرنشان کرد: بر اساس کارشناسی‌های صورت گرفته در طراحی فروش تعهدی، ساز و کار به نحوی طراحی شده که از ورود سهامداران به زیان جلوگیری می‌شود.
آغاز فروش تعهدی بر روی 8 نماد بورسی و فرابورسی
مدیرعامل بورس اوراق بهادار تهران از آغاز ابزار جدید فروش تعهدی بر روی 5 نماد بورسی و 3 نماد فرابورسی از دیروز در بازار سرمایه ایران خبر داد.علی صحرایی در گفت‌وگو با فارس، در مورد آغاز ابزار جدید فروش تعهدی گفت: ابزار جدید فروش تعهدی بر روی 5 نماد بورسی شامل ملی مس، ماشین‌سازی اراک، شرکت سرمایه‌گذاری سایپا، سیمان فارس و خوزستان و بانک تجارت و همچنین 3 نماد فرابورسی از امروز شروع می‌شود. وی گفت: این ابزار 3 کارکرد دارد که یکی پوشش ریسک است؛ یعنی سهام را از تغییرات قیمت منتفع می‌کند و در مقابل نوسانات بازار آن را پوشش می‌دهد. کارکرد دوم این است که ابزار نقدشوندگی بازار است که بازارگردان‌ها از آن استفاده می‌کنند و کارکرد سوم این است که سهم در بازار دوطرفه خرید وفروش می‌شود و سبدگردان‌ها در آن حضور دارند. بنابراین باید کسانی وارد ابزار فروش تعهدی شوند که تحلیل دقیقی از بازار داشته باشند و دارای ریسک و تحلیل باشند.
وی ادامه داد: فروش سهام تعهدی به میزان نیم درصد از سقف قیمت مجاز در لحظه فروش انجام می‌شود و در صورتی که شاخص کل بازار بیش از 2 درصد افت کند، یا شاخص هم‌وزن بیش از 1.5 درصد افت کند و یا نماد مورد معامله 3 درصد افت کند، فروش تعهدی متوقف می‌شود. صحرایی همچنین تأکید کرد: در ابزار فروش تعهدی هم محدودیت حجم وجود دارد که تا 5 درصد سهام شناور شرکت‌هاست و هم محدودیت قیمت وجود دارد و نیز کسانی که ممنوعیت متقاضی شدن دارند، مانند سهام‌داران عمده‌ای که 5 درصد سهام یک شرکت را دارند و یا اعضای هیأت مدیره شرکت‌ها به عنوان دارنده اطلاعات نهانی اجازه فروش تعهدی ندارند و تنها کسانی به عنوان متقاضی در موقعیت فروش تعهدی قرار می‌گیرند که به وکالت از مالک سهام باشند و حجم آن نیز تا 5 درصد از سهام شناور خواهد بود.

فروش تعهدی چیست

فروش تعهدی در بازارهای مالی دنیا تحت عنوان short sell شناخته می‌شود. این ابزار باعث فروش استقراضی یا Short Selling چیست؟ خواهد شد تا سرمایه‌گذاران در هر دو شرایط مثبت و منفی بتوانند در بازار سرمایه فعال باشند و کسب درآمد کنند. براین اساس، با به کارگیری این ابزار در بازار سرمایه، سرمایه‌گذاری که تصور می‌کند قیمت سهام یک شرکت بیش از اندازه رشد کرده یا در آینده احتمال کاهش قیمت آن سهم به دلایل بنیادین و یا تحلیل شخصی او وجود دارد می‌تواند یک استراتژی معاملاتی انتخاب کند. به‌طوریکه می‌تواند سهام را به وکالت از شخص دیگر (مالک سهام) بفروشد و هر زمان که خود یا مالک سهام اراده کرد مثل اوراق فروش رفته را برای مالک خریداری کند، البته شرایط و ضوابط وکالت باید بین طرفین مشخص و تعهدات هر طرف در قرارداد فروش تعهدی تعیین شده باشد.در نتیجه با افت قیمت سهم که بر اثر بررسی شرایط و تحلیل ارزش سهام با عملکرد یک شرکت صورت گرفته کسب منفعت می‌کنند.
براساس اعلام سازمان بورس و اوراق بهادار، در بازار سرمایه گاهی شاهد صف فروش برای یک سهم هستیم، در این شرایط سرمایه گذاران تمایل به خروج از سرمایه‌گذاری خود دارند تا جایی که قیمت سهم با متغیرهای عملیاتی سهم تطابق پیدا کند روند قیمتی سهم نزولی خواهد بود، در این شرایط که بسیاری از سرمایه گذاران قیمت‌ها را بالا تصور می‌کنند، ابزار تعهد فروش وارد کار می‌شود، به این شکل که سرمایه‌گذار به جای اخذ موقعیت خرید در بازار، از طریق سامانه معاملاتی اقدام به اخذ موقعیت فروش می‌کنند در این شرایط سرمایه‌گذارانی که تمایل به واگذار کردن سهام خود دارند می‌توانند سهام خود را به سرمایه گذارانی واگذار کنند که خواهان اخذ موقعیت تعهدی فروش هستند و با فروش استقراضی یا Short Selling چیست؟ اخذ موقعیت فروش آنها کسب منفعت می‌کنند. سهامداری که سهم را با موقعیت خرید انتخاب کرده و از قیمت ۲۰۰ تومان وارد سهم شده، با رشد قیمت سهم تا محدوده ۷۰۰ تومان کسب منفعتی در محدوده ۵۰۰ تومان داشته، حال با توجه به شرایط بازار قیمت تعادلی سهم خریداری شده را ۳۵۰ تومان تصور می‌کند و تمایل به خروج از سرمایه‌گذاری دارد، در نتیجه سرمایه گذارانی که این شرایط را تحلیل کردند وارد می‌شوند و اقدام به اخذ موقعیت تعهد فروش می‌کنند و از کاهش قیمت سهم کسب منفعت می‌کنند چرا که در قیمت‌های ۷۰۰ تومان موقعیت فروش را خریداری کردند و در موقعیت فروش کاهش قیمت منجر به کسب سود برای سرمایه‌گذار می‌شود، حال مجدد با رسیدن قیمت‌ها به محدوده تعادلی و جذاب برای اخذ موقعیت خرید سرمایه گذاران دیگری اقدام به اخذ موقعیت خرید می‌کنند و سرمایه گذارانی که موقعیت فروش را اخذ کرده بودند، سهام خود را به متقاضیان اخذ موقعیت خرید واگذار می‌کنند و این روند دست به دست شدن سهام ادامه دار خواهد بود، پیاده‌سازی این ابزار منجر به گردش نقدینگی در سهام و ایجاد بازدهی مناسب برای سرمایه گذاران خواهد بود.در نتیجه سرمایه‌گذارانی که خریدارند با روند صعودی سود می‌برند و سرمایه‌گذارانی که در موقعیت فروش هستند با روندهای بازار سود می‌برند، ابزاری که منجر می‌شود هم منفی بازار و هم مثبت بازار خریدار داشته باشد.

فروش تعهدی چه تاثیری در بازار سرمایه دارد؟

نایب رئیس سازمان بورس و اوراق بهادار با اشاره به راه اندازی فروش تعهدی در اسفند ماه، تاثیر این ابزار مالی در بازار سرمایه را بررسی کرد.

حسن امیری در گفت‌وگو با ایسنا، با بیان اینکه فروش تعهدی یکی از ابزارهایی است که در بازارهای مختلف تحت عنوان short sell مورد استفاده قرار می‌گیرد، اظهار کرد: این ابزاری است که تا کنون در بازار سرمایه ایران به دلیل ملاحظات فقهی عملیاتی نشده بود. با توجه به مصوبه‌ای که کمیته فقهی داده است ساز و کار مربوط به این موضوع از طریق وکالت فراهم شده است و می‌توان این ساز و کار را در بازار سرمایه عملیاتی کرد.

وی درمورد تاثیر فروش تعهدی بر بازار سرمایه توضیح داد: در بازار سرمایه پیش‌بینی‌های مختلفی درمورد افزایش یا کاهش یک سهم خاص وجود دارد و افراد مختلف با نگاه‌های متفاوت می توانند موقعیت بگیرند. با راه اندازی فروش تعهدی یک سهام‌دار می‌تواند آپشن خرید را انتخاب کند، یک سهام‌دار آپشن فروش و یکی دیگر هم آپشن فروش تعهدی.

نایب رئیس سازمان بورس و اوراق بهادار ادامه داد: با راه اندازی فروش تعهدی کلکسیون ابزارها کامل شد و اینکه یک نفر می‌خواهد از این ابزار استفاده کند یا خیر به خودش مربوط است. مهم این است که ساز و کار همچین ابزاری فراهم شده است.

امیری درمورد اینکه گفته می‌شود راه اندازی فروش تعهدی باعث ریزش بازار می‌شود نیز توضیح داد: این موضوع به ریزش بازار ربطی ندارد و کسی که می گوید باعث ریزش بازار می شود به دلیل از عدم شناخت این ابزار است.

بر اساس این گزارش، زمزمه‌های راه‌اندازی اختیار معاملات و خرید و فروش استقراضی از سال ۱۳۹۵ به گوش می‌رسد و از آن زمان تاکنون نه تنها زمان راه‌اندازی آن از زبان مسئولان متغیر بوده، بلکه ماهیت آن نیز به چالش کشیده شده و در برهه‌ای از زمان مطرح شد که کمیته فقهی سازمان بورس فروش استقراضی را مشروع نمی‌داند و قرار است ابزاری با نام فروش تعهدی جایگزین فروش استقراضی شود؛ اتفاقی که اظهارات اخیر شاپور محمدی - رئیس سازمان بورس و اوراق بهادار - بر آن صحه گذاشت و اعلام کرد فروش تعهدی به صورت رسمی جایگزین فروش استقراضی شده است. وی همچنین اعلام کرد که فروش تعهدی تا آخر بهمن‌ماه راه‌اندازی خواهد شد.

فروش تعهدی چیست و چه زمانی راه اندازی خواهد شد؟

فروش تعهدی منجر خواهد شد تا سرمایه‌گذاران در هر دو شرایط مثبت و منفی بتوانند در بازار سرمایه فعال باشند و کسب درآمد کنند. براین اساس، با به کارگیری این ابزار در بازار سرمایه، سرمایه گذاری که تصور می‌کند قیمت سهام یک شرکت بیش از اندازه رشد کرده یا در آینده احتمال کاهش قیمت آن سهم به دلایل بنیادین و یا تحلیل شخصی او وجود دارد می تواند یک استراتژی معاملاتی انتخاب کند؛ به طوریکه می تواند سهام را به وکالت از شخص دیگر (مالک سهام) بفروشد و هر زمان که خود یا مالک سهام اراده کرد مثل اوراق فروش رفته را برای مالک خریداری کند.

البته شرایط و ضوابط وکالت باید بین طرفین مشخص و تعهدات هر طرف در قرارداد فروش تعهدی تعیین شده باشد. در نتیجه با افت قیمت سهم که بر اثر بررسی شرایط و تحلیل ارزش سهام با عملکرد یک شرکت صورت گرفته کسب منفعت می کنند.

درحالی که رئیس سازمان بورس و اوراق بهادار وعده راه‌اندازی فروش تعهدی پیش از پایان بهمن‌ماه را داده، مدیریت نظارت بر بورس‌ها اخیرا اعلام کرد که این ابزار جدید مالی اسفندماه راه اندازی خواهد شد.

فروش تعهدی چیست و چه نماد هایی در ایران این گزینه را دارند؟

فروش تعهدی چیست ؟‌ احتمالا برای شما نیز چنین اتفاقی افتاده است که در بازار بورس، پیش بینی کنید که یک سهام خاص، دچار افت قیمت شدید شود. به طور حتم شما نیز همانند هر انسان عاقلی، سعی می کنید قید خرید سهم مورد نظر را زده یا هرچه سریع تر آن سهم را بفروشید. اما با وجود ابزارهایی خاص، شاید نیازی به چنین اقدامات عجولانه ای نباشد و شما در شرایط افت قیمت نیز می توانید سودآوری داشته باشید. پس تا انتهای مطلب، ما را همراهی کنید.

فروش تعهدی چیست ؟

همانطور که می دانید یکی از ابزارهای مالی در تمام بورس های سرتاسر دنیا، فروش استقراضی است که با کمک آن امکان دریافت سود در مواقعی که انتظار افت قیمت در یک سهم هست، وجود دارد. اما استفاده از این ابزار به لحاظ مشکلات شرعی و فقهی، در کشور ما با موانعی روبرو بود که با استفاده از دستورالعمل ها و تغییراتی، امکان بهره مندی از آن در معاملات بازار سهام، به وجود آمد. این تغییرات به شکل انعقاد یک وکالتنامه میان مالک سهام و سرمایه گذار ایجاد گردید. به این صورت که متقاضی سرمایه گذاری، با اخذ وکالتی از به مالک سهام و با نام او، اقدام به فروش سهام مالک می نماید که این روش فروش تعهدی نام گرفته است.

فروش تعهدی از نظر فقهی

حال که دانستیم فروش تعهدی چیست ، انواع آن را توضیح می دهیم. در فروش استقراضی، قرض گیرنده ملزم به پرداخت یک مبلغ مشخص به قرض دهنده یا مالک خواهد بود که این نوع معامله یک نوع عقد ربوی محسوب می شود و از نظر شرع و فقه دارای اشکال می باشد. به این دلیل در کشور ما جهت استفاده از این ابزار در بازار سهام با ایجاد تغییراتی در الگوی اصلی، روشی ایجاد شد که از نظر فقه نیز بدون مشکل باشد. درواقع این روش جایگزین فروش استقراضی در معاملات شد.

بیشتر بخوانید : تاثیر نرخ بهره بر بازار سهام چگونه است؟

نحوه انجام فروش تعهدی به چه صورت است؟

در فروش تعهدی، وکالت یک سهام از مالک آن سهم دریافت و با قیمت بالا در بازار به فروش می رسد و پس از آنکه قیمت این سهم، کاهش یافت، مجددأ سهام با قیمت پایین خریداری و به مالک بازگردانده می شود. در این میان، سرمایه گذار، سودی را در اثر این اختلاف قیمت میان فروش سهام و خرید دوباره آن به دست می آورد. درواقع، انجام این معاملات در صورتی که انتظار کاهش قیمت سهم می رود، میان مالک و متقاضی صورت می پذیرد. اما در شرایطی که پیش‌بینی متقاضی، برای افت قیمت یک سهم اشتباه باشد و قیمت ان در بازار بیشتر شد، باید متقاضی، سهم را با همان قیمت بالا از بازار خریداری کرده و به مالک سهم بازگرداند و در این صورت است که سرمایه گذار، ضرر می کند.

اگر بخواهیم شکل ساده فرایند فروش تعهدی را شرح دهیم به صورت زیر خواهد بود:

• قدم اول: فرد متقاضی با اخذ وکالتی از مالک، سهام مربوطه را در بازار می فروشد.
• قدم دوم: متقاضی صبر می کند تا قیمت این سهم کاهش پیدا کند.
• قدم سوم: پس از کاهش یافتن قیمت، متقاضی مجددأ سهم را با داشتن وکالت و به نام مالک، خریداری می‌کند.
• قدم چهارم: با بازگرداندن سهم به مالک اصلی، در اثر فروش و خرید سهم، سودی نصیب متقاضی می شود.

بیشتر بخوانید : بلاک چین چگونه کار می کند؟

بازپرداخت سهام به مالکان چگونه است؟

نام این ابزار معامله، از این جهت فروش تعهدی است که متقاضی متعهد می شود، سهام فروخته شده را دوباره خریداری نموده و به مالک آن تحویل دهد. همانطور که گفتیم از آنجایی که امکان دارد احتمالات متقاضی برای کاهش قیمت سهم، صحیح نباشد، ممکن است متقاضی به این دلیل، قصدی برای خرید دوباره سهم و بازگرداندن آن به مالک نداشته باشد. از این رو، در هنگام فروش تعهدی و برای بازپرداخت سهام به مالک، تضمینی جهت عمل به تعهدات از جانب متقاضی، دریافت می شود که وجه تضمین نام دارد.

وجه تضمین چیست؟

همانطور که گفتیم برای ایفای تعهدات متقاضی، می بایست درصدی از مبلغ قرارداد را در حساب عملیاتی داشته باشد که به آن وجه تضمین گفته می شود. معمولا مقدار این وجه از طریق اطلاعیه ‌هایی از جانب بورس اعلام می‌ شود. با توجه به اینکه در فروش تعهدی معلوم نیست که قیمت سهم چه مقدار افزایش پیدا می کند، به همین دلیل قیمت پایانی سهم موردنظر و مقدار سهام فروش تعهدی را مبنا قرار داده و به صورت روزانه یک “وجه تضمین لازم ” تعیین خواهد شد و متقاضی باید درصدی از این وجه تضمین لازم را همواره در حساب خود داشته باشد. اما در صورتی که موجودی متقاضی از مقدار حداقلی تعیین شده برای تضمین کمتر شود، اصطلاحأ می گویند که متقاضی کال مارجین شده و باید در مدت زمان مشخصی، حساب خود را شارژ کند.

چه نمادهایی در ایران، فروش تعهدی دارند؟

سازمان بورس و اوراق بهادار در اسفند ماه 98 طی اعلامیه ای بیان کرد:

نماد های سفارس (سیمان فارس)، وتجارت (بانک تجارت)، وساپا (سرمایه گذاری سایپا)، فاراک (ماشین سازی اراک) و فملی (صنایع مس ایران) از آن تاریخ، فروش تعهدی را آغاز میکنند.

نحوه فروش در فارکس: فروش استقراضی ارز

فروشِ استقراضیِ ارز، شاملِ انتخابِ پوزیشن‌ها با توجه به احساس نزول در بازار می‌باشد. به طور تاریخی، فروشِ استقراضی در بازارهای کالا (commodity market) تحتِ قراردادهای مذاکره شده، استفاده شده است؛ با این وجود، در بازارهای مالیِ فعلی، فروشِ استقراضی تقریبا در همه‌ی ابزارِ مالی با بیشترین استفاده در بازارِ فارکس، گسترش یافته است. فروش استقراضی، توسطِ معامله‌گران استفاده شده است تا ارزی که در معرض ریسک قرار دارد را پوشش دهند یا صرفاً از تحلیل پیش‌بینی شده، سود کسب کنند.

در درس امروز، با استفاده از مثالِ جفت ارزِ EUR/USD، مبانی فروش استقراضی فارکس بررسی و مراحل موجود توضیح داده میشود. همچنین توصیه هایی درباره مدیریت مناسب ریسک در طی مسیر معامله‌گری، ارائه می‌شود.

فروش استقراضی جفت ارزها شامل چه چیزی است؟

اصطلاح “short selling’” یا فروش استقراضی، اغلب بسیاری از معامله گران جدید را گیج میکند. گذشته از همه این حرف ها، اگر چیزی را نداشته باشیم، چگونه میتوانیم آن را بفروشیم؟

این رابطه ای است که قبل از اینکه در بازار فارکس حتی تصور شود، در بازار سهام، آغاز شده بود. معامله‌گرانی که می‌خواستند بر روی قیمت نزولی یک سهم معامله انجام دهند، مکانیزمی به وجود آوردند که توسط آن می‌توانستند چنین کاری را انجام دهند.

معامله‌گرانی که می‌خواهند بر اساس حرکت نزولی قیمت معامله انجام دهند، ممکن است آن سهام را نداشته باشند، اما خوشبختانه، نفری دیگر این سهام را دارد. کارگزاران متوجه این فرصت احتمالی شدند و مشتری‌هایی که این سهام را داشتند را با مشتری‌هایی که آن سهام را نداشتند اما میخواستند آن را بفروشند، مطابقت دادند. معامله‌گرانی که سهام را به مدت طولانی نگه می‌دارند (یعنی در پوزیشن خرید هستند)، به هر دلیلی می‌توانند این کار را انجام دهند. شاید آنها قیمت خرید پایینی داشته باشند و نخواهند که مالیات بر سود سرمایه پرداخت کنند.

در بازار فارکس نسبت به بازار بورس، معاملات به طور متفاوتی مدیریت می‌شوند و بدین معناست که فرایند فروش استقراضی یک جفت ارز، خیلی متفاوت است. در مرحله اول، همان طور که در تصویر زیر مشاهده می‌کنید،یک جفت ارز، شامل ارز پایه (base currency) و ارز دوم (quote currency) میباشد. هر نرخ ارز به صورت یک “معامله دوطرفه ” در نظر گرفته می‌شود. وقتی که فروش استقراضی یک جفت ارز را انجام می‌دهید، در حقیقت با پیش‌بینی اینکه ارزش جفت ارز کاهش خواهد یافت، ارز پایه را می‌فروشید و ارز دوم را می‌خرید.

نحوه فروش استقراضی در فارکس

(مثال، مربوط به فروش استقراضی جفت ارز EUR/USD میباشد.)

انتخاب پوزیشن فروش در فارکس شامل شناخت جفت ارزها، عملکرد سیستم معاملاتی و مدیریت ریسک است.

اول از همه اینکه هر نرخ ارز به صورت یک “معامله دو طرفه ” در نظر گرفته می‌شود. این بدین معناست که اگر شما جفت ارز EUR/USD را بفروشید، فقط یورو نمی‌فروشید فروش استقراضی یا Short Selling چیست؟ بلکه دارید دلار هم می‌خرید. به همین دلیل برای انجام معامله فروش به “قرض گرفتن” نیازی نیست. در حقیقت، نرخ ها به شکلی ارائه می‌شوند که خواندن آنها خیلی آسان است و همین موضوع فروش استقراضی را ساده می‌کند.

آیا می‌خواهید جفت ارز EUR/USD بفروشید؟

این کار ساده است. فقط روی قسمتی از نرخ که نوشته “sell” (فروش) کلیک کنید. بعد از فروش، برای اینکه پوزیشن را ببندید، باید همان مقدار را “بخرید” (اگر نسبت به قیمت فروش، با قیمت پایین تری بخرید،صرف نظر از مبلغ کمیسیون و کارمزدها، سود کرده اید). همچنین می‌توانید تنها بخشی از معامله‌ی خود را ببندید.

برای مثال، فرض کنید که فروش استقراضی یا Short Selling چیست؟ ما یک پوزیشن فروش را با قیمت ۱۰۰,۰۰۰ دلار آغاز کرده باشیم و هنگامی که جفت ارز EUR/USD در ۱.۲۹ باشد اقدام به فروش کرده باشیم.

در صورت پایین آمدن قیمت، معامله‌گر می‌تواند در آن معامله سود کند (بدون احتساب کمیسیون‌ها و کارمزدها). اما زمانی را تصور کنید که معامله‌گر ما انتظار دارد قیمت بیشتر کاهش یابد و نخواهد کلِ پوزیشن را ببندد. در عوض برای پوشش هزینه های اولیه، درحالیکه هنوز می‌تواند در معامله بماند، می‌خواهد نصف معامله را ببندد.

معامله‌گری که ۱۰۰,۰۰۰ دلار جفت ارز EUR/USD می‌فروشد، می‌تواند به صورت دستی ۰.۵ را در قسمت “Buy” (خرید) وارد کند، سپس روی گزینه “close” (بستن) کلیک کند تا فرایند بستن ۵۰k انجام شود که با این کار نصف پوزیشن فروشِ ۱۰۰k که قبلا انجام شده، جبران می‌شود؛ به تصویر زیر نگاه کنید.

در آن زمان، معامله‌گر ما اختلاف قیمتی را در نصف معامله (یعنی ۵۰k) متوجه شده است؛ اختلاف قیمتی از قیمت ورودیِ ۱.۲۹ نسبت به قیمت پایین تری که معامله می‌تواند در آن قیمت بسته شود. بقیه‌ی معامله در بازار ادامه می‌یابد تا وقتی که معامله‌گر تصمیم بگیرد برای جبران بقیه پوزیشن، ۵۰k دیگر، از جفت ارز EUR/USD را بخرد.

چگونه می‌توان ریسک فروش استقراضی جفت ارزها را مدیریت کرد

فروش استقراضی در فارکس ریسک بالایی دارد چرا که حداکثری برای ضرر در یک معامله وجود ندارد. ضررها نامحدود هستند چون ارزش ارزهای فارکسی می‌تواند به طور تئوری تا بی‌نهایت افزایش یابد. در یک معامله خرید، ارزش یک ارز نمی‌تواند زیر صفر که سطح ضرر حداکثری را فراهم می‌کند، قرار گیرد.

یکی از ویژگی های معامله‌گران موفق، مدیریت ریسک حسابها می‌باشد. خوشبختانه راه‌هایی برای کاهش ریسک فروش استقراضی وجود دارد:

• اجرای حد ضرر
• بررسی سطح های مهم حمایت و مقاومت برای نقاط ورود و خروج
• به‌ روز بودن اطلاعات خود نسبت به رویدادها و اخبار اقتصادی به دلیل ریسک نزول احتمالی
• زمانی که از پلتفرم خود دور هستید، استفاده از هشدارهای قیمت، یک روش مناسب برای اطلاع یافتن از قیمت‌ها می‌باشد. هشدارهای قیمت، اعلان‌های موبایلی یا ایمیلی هستند که زمانی که قیمت در یک بازار خاص به سطح خاصی می‌رسد، معامله‌گران را مطلع می‌سازند. این هشدارهای قیمت می‌توانند متناسب با سطح های کلیدی معامله‌گران، از پیش تعریف شده باشند.

فروش استقراضی برای بازارهایی که روند نزولی دارند ترجیح داده می‌شود، با این وجود قبل از معامله باید بررسی های دقیق انجام شود چرا که حتی با یک چشم‌انداز نزولی هم می‌تواند ریسک بسیار زیادی به همراه داشته باشد.نهادها و معامله‌گران می‌توانند از فروش استقراضی به عنوان هِج (hedge یا پوشش ریسک) استفاده کنند یا معامله‌گرانی که به دنبال معامله در بازارهای در حال نزول هستند می‌توانند از فروش استقراضی استفاده کنند.

برای کاربرد مناسب و کامل، مدیریت ریسک ضروری است و به روشهای ذکر شده در این مقاله باید بیشتر توجه شود چرا که حرکت های نامطلوب در قیمت می‌توانند زیان آور باشند.